سامرا، یکی از شهرهای زیارتی و تاریخی عراق، نمایانگر ترکیبی بی نظیر از معنویت، تاریخ و هنر اسلامی است. این شهر میزبان دو امام معصوم، حضرت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع)، و محل سرداب مقدس است. سامرا، فراتر از ارزش های مذهبی اش، با بناهای باشکوه و معماری منحصربه فرد دوران عباسیان، شکوه تمدن اسلامی را در ذهن زائران تداعی می کند.
هر ساله هزاران زائر ایرانی از طریق تور کربلا به عشق زیارت این شهر رهسپار می شوند تا ضمن بهره مندی از برکات معنوی، با تاریخ و فرهنگ این سرزمین آشنا شوند. در این مقاله، به بررسی کامل اماکن زیارتی و اهمیت آن ها در فرهنگ شیعه خواهیم پرداخت..
سامرا، شهری در استان صلاح الدین عراق، در کرانه شرقی رود دجله واقع شده است. این شهر در حدود 125 کیلومتری شمال بغداد قرار دارد و به‌دلیل تاریخچه غنی و اماکن مذهبی اش، شهرتی جهانی دارد. سامرا در سده سوم هجری و در دوره خلافت عباسیان به اوج شکوفایی خود رسید و مدتی به‌عنوان پایتخت این خلافت انتخاب شد.
نام سامرا برگرفته از عبارت عربی سرَّ مَن رأی است که به معنای “هر کس دید، شاد شد” می باشد. این نام نشان دهنده زیبایی و عظمت تاریخی این شهر در دوران اوج خود است. امروز، سامرا نه تنها به دلیل ارزش های مذهبی، بلکه به واسطه آثار معماری، فرهنگی و تاریخی اش شناخته می شود. در ادامه به بررسی اماکن زیارتی این شهر می پردازیم.
حضرت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع)، در سامرا و تحت نظر شدید خلفای عباسی زندگی می کردند. این دو امام معصوم در دورانی که فشارهای سیاسی و مذهبی بر شیعیان به اوج خود رسیده بود، به طور مخفیانه به هدایت پیروانشان می پرداختند. سامرا محل تلاقی فعالیت های معنوی، سیاسی، و فرهنگی این دو امام بزرگوار بود و این شهر را به یکی از مراکز مهم تشیع تبدیل کرد.
پس از شهادت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع)، مرقد این دو امام توسط شیعیان به صورت یک مکان زیارتی شکل گرفت. در طول قرون مختلف، حرم این امامان شاهد تغییرات و بازسازی های متعددی بوده است. تخریب های ناشی از اقدامات تروریستی در سال های اخیر، شکوه این بنا را تهدید کرد. اما بازسازی های گسترده، به ویژه با مشارکت شیعیان ایرانی، زیبایی و جلال آن را احیا کرد.
حرم امامین عسکریین با گنبد طلایی درخشانش، یکی از زیباترین نمونه های معماری اسلامی است. ضریح مطهر که محل دفن امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) است، در مرکز حرم قرار دارد و زائران با ادای احترام در اطراف آن به عبادت می پردازند. صحن ها، ایوان ها و رواق های متعدد با کاشی کاری و تزئینات نفیس، زیبایی این مجموعه را دوچندان کرده اند.
همچنین در پایین پای مطهر امامین، مرقد مطهر حسین بن علی، فرزند امام هادی علیه السلام قرار دارد. همچنین، ابوعبدالله جعفر بن علی، فرزند امام علی النقی علیه السلام و ابوهاشم جعفری از نوادگان جعفر طیار نیز در داخل ضریح به خاک سپرده شده اند. مقبره تعدادی از بزرگان و علمای برجسته جهان اسلام، نظیر شیخ رضا همدانی، زرقانی شیرازی، نوری ایلکایی، حاج میرزا محمدحسین شیرازی، و سید حسن کلیددار نیز در بخش های مختلف حرم مطهر جای گرفته است.
یکی از اماکن مهم سامرا، سرداب مقدس یا همان سرداب غیبت است. این مکان، محل عبادت امام هادی (ع)، امام حسن عسکری (ع)، و امام زمان (عج) بوده است. همچنین، یادآور غیبت امام زمان (عج) و نقطه ای مهم در باورهای شیعیان درباره آخرالزمان و ظهور است. بر اساس روایات، امام زمان (عج) پیش از آغاز غیبت کبری، مدتی در این سرداب حضور داشته اند. این مکان به عنوان نماد انتظار و امید در میان شیعیان شناخته می شود و زیارت آن به ویژه در ایام خاص، توصیه شده است.
سرداب غیبت از سه بخش اصلی تشکیل شده است: غرفه شش ضلعی، غرفه مستطیل کوچک (مصلای زنان) و غرفه مستطیل بزرگ (مصلای مردان). این سه بخش توسط دو راهرو به یکدیگر متصل شده اند. در انتهای مصلای مردان، دری چوبی به نام باب غیبت قرار دارد که به حجره ای کوچک منتهی می شود. این حجره که به حجره غیبت معروف است، محل استراحت امام زمان(عج) در دوران غیبت تصور می شود. در گوشه ای از این حجره، چاهی به نام چاه غیبت وجود دارد که برای شیعیان از اهمیت خاصی برخوردار است.
نرجس خاتون (س)، مادر گرامی حضرت امام زمان (عج)، یکی از شخصیت های برجسته و محبوب در تاریخ تشیع است. مرقد نرجس خاتون داخل ضریح مطهر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) و پشت سر آن ها واقع شده است. این موقعیت مکانی، نشان از قداست و مقام والای نرجس خاتون دارد و بیانگر پیوند عمیق ایشان با اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است. زائران با زیارت بارگاه ملکوتی این بانوی بزرگوار، ارادت خود را به ساحت مقدس امام زمان (عج) و مادر گرامی ایشان ابراز می دارند.
حکیمه خاتون، دختر امام جواد (ع) و خواهر امام هادی (ع)، از بانوان بزرگوار و وارسته خاندان اهل بیت (ع) است. ایشان در روایات شیعی، شخصیتی مورد احترام و معتمد شناخته می شوند که در بسیاری از امور مهم، از جمله آماده سازی مادر امام زمان (عج)، نقشی کلیدی ایفا کرده اند. مرقد حکیمه خاتون در سمت پایین پای امامین (ع) قرار دارد.
ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، فرزند یار وفادار امام علی (ع) یعنی مالک اشتر، از شخصیت های برجسته تاریخ اسلام است. او در نبردها به شجاعت و ولایتمداری مشهور بود و در قیام مختار نقش کلیدی داشت. آرامگاه مطهر این سردار بزرگ در جنوب شهر دجیل، در فاصله هشت فرسخی سامرا و در جوار جاده قدیم بغداد-سامرا واقع شده است.
مسجد جامع سامرا، از بزرگ ترین مساجد جهان اسلام و یادگار دوران عباسیان است که در سال ۲۳۷ هجری به دستور متوکل عباسی ساخته شد. این مسجد با مساحتی بالغ بر ۱۷ هکتار و دیوارهای باشکوه، نمونه ای بی نظیر از معماری اسلامی دوران عباسی است. یکی از شاخصه های این مسجد، فضای وسیع و ستون های متعدد آن است که بیانگر شکوه هنر اسلامی است. هرچند بخش هایی از این بنا تخریب شده، اما همچنان یکی از جاذبه های فرهنگی و تاریخی سامرا محسوب می شود. این مسجد باشکوه در خارج از شهر امروزی سامرا و در فاصله حدود دو کیلومتری از آستان مقدس عسکریین قرار دارد.
مناره ملویه، مناره ای مارپیچ و منحصربه فرد است که در همسایگی مسجد جامع سامرا قرار دارد. این برج بلند ۵۵ متری، با طراحی پیچیده و زیبای خود، از دیرباز توجه گردشگران و زائران را به خود جلب کرده است. ملویه، که به معنای مارپیچ است، نمادی از شکوه و عظمت دوران طلایی عباسیان و شاهکاری بی نظیر در معماری اسلامی محسوب می شود. این بنای تاریخی که به دستور متوکل عباسی در ضلع شمالی مسجد جامع سامرا ساخته شد، پس از گذشت بیش از ۱۲ قرن همچنان استوار ایستاده و از فاصله دور، چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
مسجد جامع ابو دُلَف، در فاصله ۲۰ کیلومتری سامرا، نمونه دیگری از معماری باشکوه دوران عباسی است. این مسجد، شباهت زیادی به مسجد جامع سامرا دارد و با ساختار هندسی خاص و مناره بلندش، از جذابیت های تاریخی این منطقه است. این مسجد بزرگ و باشکوه دارای هفده درب ورودی، پنج رواق و شبستان بوده است. ساخت این بنا در قرن سوم هجری قمری به پایان رسید، اما متأسفانه امروزه تنها بخش هایی از دیوارهای بیرونی و شبستان آن باقی مانده است.
امامزاده سید محمد(ع)، فرزند بزرگوار امام هادی(ع) و برادر گرامی امام حسن عسکری(ع)، در شهر بلده، واقع در ۵۰ کیلومتری جنوب سامرا، آرام گرفته اند. این مکان زیارتی که به سبع الدجیل نیز شهرت دارد، از زیارتگاه های مهم شیعیان جهان به ویژه ایرانیان است. بنای باشکوه و معماری چشم نواز این آستان مقدس، فضایی معنوی و آرامش بخش را برای زائران فراهم آورده و دل های مشتاق را به سوی خود فرا می خواند.
پیشنهاد مطالعه: انواع ویزای کشور عراق چیست؟ برای گرفتن ویزای عراق به کجا مراجعه کنیم؟
سامرا، با تاریخ غنی و معنویت بی پایانش، مقصدی بی بدیل برای زائران اهل بیت (ع) است. زیارت این شهر، فرصتی برای نزدیکی به اهل بیت (ع) و تقویت ایمان است. با آگاهی از اماکن زیارتی و تاریخی سامرا، زائران می توانند از این سفر معنوی بهره بیشتری ببرند و با معرفت کامل تر به دیار خود بازگردند. لازم به ذکر است با توجه به شرایط امنیتی منطقه، زائران باید سفر خود را تحت نظارت کاروان های معتبر انجام دهند.
من حسین رضائی هستم، مدیر تور کربلا، در سایت کربلا 24 سعی می کنم مطالب مفید و کاربردی پیرامون سفر به کربلا و نجف و سایر شهرهای زیارتی عراق منتشر کنم. سعی کرده ام تمامی اطلاعات به روز و بر اساس تجربیات بیان شود.
