ماه محرم، نخستین ماه از تقویم اسلامی، به دلیل وقوع واقعه عظیم عاشورا در دهمین روز آن، از اهمیتی بی بدیل در تاریخ اسلام، به ویژه برای شیعیان، برخوردار است. در این میان، کربلا نه تنها یادآور یک واقعه تاریخی، بلکه صحنه ی جاری مقاومت، ایمان و آزادگی است. جایی که هر سال در روزهای آغازین محرم، روح عاشورا، برای زائران تور کربلا دوباره زنده می شود.
دهه ی اول محرم در کربلا، نقطه ی تلاقی باورها و احساسات میلیون ها انسان است. زائرانی که از نقاط مختلف جهان گرد می آیند تا در حرم سیدالشهدا (ع)، عهدی تازه ببندند و پیامی قدیمی را به روز کنند. برنامه های فرهنگی و مذهبی این ایام، صرفاً مراسمی آیینی نیستند، بلکه رسانه ای زنده برای انتقال یک پیام جهانی اند: ایستادن در برابر ظلم، حتی اگر تنها باشی. این مقاله به بررسی این برنامه ها، اهمیت تاریخی و فرهنگی آنها، و نقش کربلا به عنوان مرکز زیارتی می پردازد.
با فرارسیدن ماه محرم، کربلا رنگ و بوی دیگری به خود می گیرد. تمام فضای شهر تحت تأثیر حال و هوای سوگ و حزن قرار می گیرد. بازارها، خیابان ها و حتی خانه ها سیاه پوش می شوند. پرچم ها و کتیبه های سیاه با شعارهایی چون «یا حسین» و «لبیک یا حسین» در هر نقطه ای از شهر دیده می شود. فضای عمومی کربلا در این ایام، آمیزه ای از سوگواری، انتظار و آمادگی معنوی است.
تدارکات گسترده ای از سوی نهادهای دینی، خدماتی و امنیتی برای استقبال از میلیون ها زائر انجام می شود. از پاک سازی و تجهیز مسیرهای منتهی به حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع)، تا تأمین امنیت شبانه روزی برای شهر و زائران، همه و همه نشان از اهمیت این ایام در کربلا دارد. دولت عراق، آستان های مقدس، نیروهای داوطلب مردمی و نهادهای مذهبی دست به دست هم می دهند تا مراسم دهه ی اول محرم با نظم، شکوه و امنیت کامل برگزار شود.
دهه ی اول محرم در کربلا سرشار از مراسم و برنامه هایی است که هر یک نماد بخشی از فرهنگ عاشورایی است. در روز اول محرم به تعویض پرچم حرم امام حسین (ع) به پرچم سیاه، تزئین شهر با هیئت های عزاداری نماد استقبال از کاروان، برپایی ایستگاه های صلواتی می پردازند. در روز دوم مراسم یادبود ورود کاروان، روز سوم ورود سمبلیک کاروان عمر سعد برگزار می شود. در روزهای چهارم تا دهم عاشورا نیز مراسم های زیر اجرا می گردد.
یکی از برجسته ترین مراسم آغازین محرم در کربلا، آیین تعویض پرچم قرمز رنگ گنبد حرم امام حسین (ع) به پرچم سیاه در شب اول ماه است. این مراسم با حضور پرشور و گسترده عزاداران در حرم مطهر برگزار می شود و به عنوان اعلام رسمی شروع عزای حسینی و نمادی از آغاز ایام حزن و اندوه شناخته می شود. این عمل، فراتر از یک تغییر فیزیکی، نمادی از پاکیزگی نه تنها در بعد جسمانی بلکه در بعد معنوی است و فضای حرم را برای پذیرش زائران و ورود به حال و هوای عزاداری آماده می سازد.
مجالس عزاداری، روضه خوانی و نوحه خوانی در مساجد، حسینیه ها و خانه ها در سراسر دهه اول محرم و حتی پس از آن به طور گسترده برگزار می شود. هدف اصلی این مجالس، بیان مصائب و رنج های امام حسین (ع) و یارانش، تقویت همبستگی اجتماعی شیعیان، و یادآوری و زنده نگه داشتن آرمان های حسینی است. سخنرانی های مذهبی نیز بخش جدایی ناپذیری از این مجالس هستند که به روشنگری احکام شرعی، تعلیم معارف دینی، و تبیین پیام های اخلاقی و اعتقادی قیام عاشورا می پردازند و فرصتی برای تعمیق ایمان و بازنگری در اصول دینی و انسانی فراهم می آورند.
سینه زنی و زنجیرزنی از برجسته ترین و شناخته شده‌ترین نمادهای عزاداری محرم هستند که بیانگر همدردی عمیق با شهدای کربلا و نماد وفاداری به آرمان های عاشورا محسوب می شوند. روز و شب های محرم، خیابان های کربلا شاهد حرکت دسته جات متعدد عزاداری است. این دسته ها با لباس های متحدالشکل، پرچم های مذهبی و همراه با نوای نوحه، در سطح شهر حرکت می کنند و با سینه زنی و زنجیرزنی، ارادت خود را به اهل بیت (ع) نشان می دهند. هر گروه معمولاً با یک هیئت خاص و از یک کشور یا منطقه مشخص حضور می یابد.
یکی از بزرگ ترین و منحصر به فردترین آیین های عزاداری در کربلا است که به صورت خودجوش و با شور و حرارت فراوان در روز عاشورا، پس از نماز ظهر، برگزار می شود. میلیون ها زائر با سر و پای برهنه و هروله کنان از منطقه ای نزدیک کربلا (قنطره السلام) به سمت حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) حرکت می کنند. این مراسم نمادی از اندوه ناگهانی و عمیق مردم منطقه پس از اطلاع از فاجعه عاشورا است و قدمتی حدود ۱۵۰ ساله دارد.
یکی از برنامه های سنتی و تأثیرگذار در کربلا، اجرای نمایش های آیینی تعزیه است. در این اجراها، ماجراهای روز عاشورا، رشادت ها، مظلومیت ها و صحنه های نبرد به صورت نمادین بازسازی می شود. برخی گروه ها حتی اقدام به بازآفرینی خیمه سوزی یا خطبه خوانی حضرت زینب (س) می کنند که تأثیر عمیقی بر مخاطبان می گذارد.
همچنین مراسم خیمه سوزان در ظهر عاشورا برگزار می شود که در آن افرادی با لباس قرمز (نماد دشمنان اهل بیت) خیمه های نمادین را به آتش می کشند. این آیین به تصویر کشیدن رنج و غم اهل بیت (ع) در آن روز و یادآوری حمله به خیمه ها پس از شهادت است.
در شب یازدهم محرم معروف به شام غریبان، مردم با روشن کردن شمع، یاد تنهایی و غربت حضرت زینب (س) و کودکان امام حسین (ع) را زنده می کنند. این مراسم بسیار احساسی و نمادین است و در آن، غم و اندوه شهادت اهل بیت (ع) و اسرای کربلا به اوج می رسد.
موکب ها، که عمدتاً توسط مردم و نهادهای مردمی اداره می شوند، نقش بسیار مهمی در پذیرایی از زائران دارند. این ایستگاه های خدماتی، شبانه روزی با ارائه ی غذا، آب، استراحتگاه، خدمات پزشکی، و حتی فعالیت های فرهنگی در خدمت زائران هستند. این موکب ها نمادی از مهمان نوازی، ایثار و اتحاد میان شیعیان از کشورهای مختلف هستند.
پیشنهاد مطالعه: مزایا و معایب تورهای کربلا در زمان مناسبت و در زمان عادی سال
برنامه های فرهنگی و مذهبی دهه اول محرم در کربلا، فراتر از یک آیین عبادی، دارای آثار اجتماعی و فرهنگی عمیقی است. این مراسم ها به تقویت روحیه ی همدلی، تعاون و فداکاری در میان مردم می انجامد. زائرانی از فرهنگ ها، زبان ها و کشورهای مختلف در یک فضای مشترک گردهم می آیند و زیر پرچم امام حسین (ع) وحدت واقعی را تجربه می کنند.
همچنین، مفاهیمی مانند ظلم ستیزی، دفاع از کرامت انسانی، و ایستادگی در برابر باطل که در پیام عاشورا نهفته اند، الهام بخش جوامع در مبارزه با نابرابری ها و بی عدالتی های عصر حاضر هستند. این پیام ها به ویژه در میان جوانان موجب شکل گیری نگرشی آگاهانه تر و مسئولانه تر نسبت به جامعه می شود.
در سطح محلی نیز، شهر کربلا در ایام محرم به یک مرکز پویای فرهنگی تبدیل می شود. تعامل میان زائران و ساکنان، تبادل آداب و سنت ها، و شرکت فعال اقشار مختلف در برنامه ها، نوعی سرمایه ی اجتماعی و فرهنگی را برای منطقه ایجاد می کند که آثار آن فراتر از این ایام است.
مراسم دهه اول محرم در کربلا، فراتر از یک سوگواری صرف، تجلی گاه زنده و پویای پیام عاشورا است. این مراسم ها نه تنها یاد و خاطره شهادت امام حسین (ع) و یارانش را زنده نگه می دارند، بلکه به طور مستمر ارزش هایی چون عدالت خواهی، ظلم ستیزی، ایثار، و وفاداری را در جامعه شیعی و فراتر از آن بازتولید و تقویت می کنند. این تداوم، نشان دهنده عمق نفوذ عاشورا در فرهنگ و هویت شیعیان است.
کربلا، به عنوان قلب این آیین ها، به یک کانون الهام بخش برای میلیون ها انسان در سراسر جهان تبدیل شده است. از تعویض پرچم تا مراسم عظیم طویریج و خدمات بی دریغ موکب ها، هر جنبه ای از این برنامه ها به عمق بخشیدن به درک و تجربه واقعه عاشورا کمک می کند و ارتباط معنوی زائران را با این رویداد تاریخی تقویت می نماید.
من حسین رضائی هستم، مدیر تور کربلا، در سایت کربلا 24 سعی می کنم مطالب مفید و کاربردی پیرامون سفر به کربلا و نجف و سایر شهرهای زیارتی عراق منتشر کنم. سعی کرده ام تمامی اطلاعات به روز و بر اساس تجربیات بیان شود.
